"Zagroda włościańska zabezpieczona"

- przedruk z "Gazety Częstochowskiej" - link...

Zagroda jest to budynek parterowy, częściowo podpiwniczony z drewnianym poddaszem. Od strony zachodniej posiada ganek drewniany na dwóch słupach o bocznych balustradach dwuspadowy kryty dachówką. Od strony wschodniej z poziomu parteru prowadzą betonowe terenowe schody do parku - ogrodu. Posesja posiada ogrodzenie z siatki metalowej z furtkami i bramę wyjazdową.

Do 1998 r. w zagrodzie mieścił się Zarząd Zieleni Miejskiej. Po czym, jako własność gminy, obiekt przekazany został do dyspozycji Muzeum Częstochowskiego. Przez lata, z powodu braku funduszy, pozostawiony był bez opieki, dopiero w czerwcu ubiegłego roku zainteresował się nim obecny dyrektor Muzeum Janusz Jadczyk, wówczas jeszcze p.o. Na jego prośbę Prezydent Częstochowy przeznaczył na remont budynku 50 tys. zł.
- Te pieniądze w 90 proc. przeznaczyliśmy na zabezpieczenie zagrody przed całkowitą degradacją - powiedział dyr. Jadczyk. Muzeum zrealizowało zadanie pod specjalistycznym nadzorem konserwatora prof. dr. hab. arch. Andrzeja Kadłuczki z Krakowa.
Restaurację zagrody włościańskiej ujęto w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym. Przeznaczono na ten cel kwotę 250 tys. zł. Remont ma rozpocząć się już w tym roku i zakończyć w grudniu. Zamontowana zostanie m.in. instalacja centralnego ogrzewania, mury fundamentowe będą osuszone i odsolone. Na wiosnę Janusz Jadczyk planuje w zagrodzie czasową wystawę ze zbiorów działu etnograficznego po to zapoznać częstochowian z wnętrzami zagrody.
Trochę historii
Dawny Pawilon Wystawowy jako wzorcowa zagroda włościańska wzniesiony został w latach 1908-1909 jako jeden z budynków Wystawy Przemysłowo-Rolniczej w 1909 roku. Został zaprojektowany przez Zdzisława Kalinowskiego i Czesława Przybylskiego.
Przemysłowy rozkwit Częstochowy nastąpił dopiero pod koniec wieku XIX. Wiązało się to oczywiście ze zbudowaniem linii kolejowej Warszawa - Wiedeń, założeniem browaru, dwóch większych młynów, pieców wapiennych, drukarni, fabryki papieru i innych przedsiębiorstw.
W Częstochowie postanowiono zorganizować wystawę, kultywującą tradycje europejskie. Urządzono więc specjalny dział kulturalny, którego zadaniem miało być szerzenie oświaty. W tym celu w programie wystawy znalazło się miejsce dla Muzeum Higienicznego, Muzeum Przemysłu Rolniczego i wzorowej zagrody włościańskiej. Ich dydaktyczna rola miała trwać także po zamknięciu ekspozycji. Po wystawie obliczono, że uczestniczyło w niej 660 wystawców, a zwiedziło ją blisko 500 tys. osób.
W 1907 r. Koło Architektów w Warszawie ogłosiło XXIII Konkurs na Wzorową Zagrodę Włościańską. Laureatami jego zostali Czesław Przybylski i Zdzisław Kalinowski Czesław Przybylski (1880-1936) był wybitnym architektem, profesorem Politechniki Warszawskiej, studiował w Paryżu, Wiedniu i Karlsruhe. Szczytną wzmianką w konkursie wyróżniono projekty Jana Koszyca-Witkiewicza, Stanisława Weissa i zespołu F. Lilipopa i K. Jankowskiego.
Nagrodzony I miejscem projekt nie został zaakceptowany do budowy. Jury konkursu zarzuciło Kalinowskiemu i Przybylskiemu szereg błędów, które w ostatecznym efekcie spowodowały dyskwalifikację projektu. Realizację natomiast (w 1909 r.) powierzono autorom innego projektu. Byli nimi dwaj znani architekci warszawscy: Franciszek Lilipop i Karol Jankowski. Pracując razem stworzyli szereg wybitnych dzieł architektonicznych, takich jak dom Towarowy Braci Jabłkowskich w Warszawie czy Instytut Aerodynamiczny Politechniki Warszawskiej. Sędziowie tak napisali o ich projekcie zagrody włościańskiej: "Sytuacja dobra. Plan chaty prosty, dobry - wyróżnia się ze wszystkich racjonalnym ogrzewaniem kuchni i izb przy jednym palenisku i dobrym rozkładem(...). Wygląd zewnętrzny chaty nader prosty o motywach swojskich, modernizowanych. Budynki gospodarskie dobre, lecz w kompozycji nie dostosowane do charakteru całości". (Architekt 1909, z.3, s.52)
Po zamknięciu wystawy zagroda została przekazana Centralnemu Towarzystwu Rolniczemu. Bezpośrednio zarządzało nią Częstochowskie Towarzystwo Rolnicze. Do czasów obecnych przetrwał tylko dom mieszkalny. Po II wojnie światowej funkcjonował on jako budynek zieleni parkowej, mieścił się tam też sklep z dewocjonaliami.
Teren zagrody włościańskiej znajduje się jest przy ul. 7 Kamienic 4, przy południowej granicy parku. Działka wydzielona została siatką drucianą. W jej obrębie znajdują się liczne okazy starodrzewia parku. Na północ od budynku istnieją dwa inne obiekty dawnej wystawy: Muzeum Higieniczne i Muzeum Przemysłu Ludowego (obecnie w jednym z nich mieści się Pawilon Wystawowy Muzeum Częstochowskiego). Chałupa zagrody zwrócona jest szczytem do niezabudowanej północnej pierzei ulicy i otoczona wydzielonym ogrodem. Układ całej zagrody i wewnętrzne rozplanowanie wnętrz samego domu mieszkalnego można odtworzyć na podstawie archiwalnych rysunków autorów projektu i planu ogólnego Wystawy.
Był to budynek murowany z cegły i otynkowany, parterowy, z drewnianym, mieszkalnym poddaszem. Na rzucie prostokąta, dwutraktowy. Od zachodu miał dobudowany ganek na dwóch słupkach z zastrzałami, o bocznych balustradkach, wycinanych z desek i z para ławek. Elewacje szczytowe budynku dwuosiowe, elewacje boczne trójosiowe. Szczyty szalowane. Dach dwuspadowy, kryty dachówką. Chałupa składała się z dwóch izb, kuchni, alkowy, spiżarki, zapasowego pokoiku ma górze, sionki i dwu piwniczek na okopowiznę i nabiał. Doskonale rozwiązana została sprawa trzonu piecowego, który zapewniał ogrzanie wszystkich mieszkalnych pomieszczeń budynku.
W stosunku do stanu obecnego nastąpiły zmiany, przemieszczenia, a przede wszystkim poważna degradacja. Mimo to w budynku zachowało się większość oryginalnych elementów stałego wyposażenia. Zarówno stolarka drzwiowa i okienna, jak i detale dekoracji architektonicznej elewacji, pochodzą z czasów budowy w 1909 r. Stanowią one cenny zespół, reprezentujący architektoniczne tendencje stylistyczne początku XX wieku i z tego powodu zasługują w całości na ochronę in situ.
Do dzisiaj istnieje bardzo bogaty zespół fotografii, obrazujący wygląd pawilonów wystawowych, część z nich wydano w formie kart pocztowych. Podstawowym materiałem ilustracyjnym, umożliwiającym analizę projektów konkursowych na zagrodę włościańską z roku 1909 oraz pierwotnego układu całej zagrody i samego budynku mieszkalnego są publikacje w "Przeglądzie Technicznym" i "Architekcie" z roku 1909 (Architekt, 1909, nr 10 s. 45; Przegląd Techniczny, 1909, nr 35).
(opracowano w oparciu o tekst mgr Magdaleny Czubińskiej i dra inż. arch. Jacka Czubińskiego)

KJ i AS

Zagroda Włościańska. Wystawa Przemysłu i Rolnictwa. 1909 rok. Nakładem Braci Rzepkowicz z Warszawy. Fot. W. Wesołowski.

widok obecny

Wystawa 1909 w Częstochowie : Strony internetowe Częstochowa : reklama na samochodach Poznań : Oklejanie samochodów reklamą Wrocław : biżuteria Art Clay galeria